Konya Cihanbeyli Kuşça’da doğan ve Danimarka’da büyüyen Kürt ressam İlyas Kirkan, hayatına son sekiz yıldır Londra’da devam ediyor. Kirkan’ın solo gösterisi ‘Journey within Journeys’, Londra’da sanatseverlerle buluşuyor.
İlyas Kirkan ile 11 ülkede stant açmasına uzanan seyahatini konuştuk.
‘ŞEHRİN TÜM DUVARLARI BENİM İÇİN TUVALDİ’
Kendinizi kendi sözcüklerinizle anlatsanız nasıl tanımlardınız?
Dünyalı, Danimarkalı, Konyalı Kürt, yazmaya, çizmeye, fotoğraf ve sanata aşık… Ailem ile bir arada altı yaşımda Danimarka’ya göç ettik. Anaokulu, ilkokul, ortaokul, lise ve üniversiteyi orada bitirdim. Küçük yaşlardan itibaren resme ilgim vardı, kentin tüm duvarları benim için tuval idi. Sanat derslerini lisede aldım, birinci yapıtım yıllarca lisede asılıydı. Hatta lisede öğretmenim bana “sanat okumayı düşünüyor musun?” dediğinde, hayır karşılığını vermiştim.
Neden ‘hayır’ demiştiniz?
Çünkü liseye başlayacağım sene, yaz tatilinde babama “Okuyacağım” dediğimde, babam “Ne okuması, git çalış para getir, katkıda bulun öbür çocuklar gibi” demişti. Onların hayallerinde daima geri dönmek vardı. Okuyabilmek için daima çaba verdim. Lise hayatım boyunca, bu hengameler son bulsun diye gece 4’te paklık işine sarfiyat, sabah 8’e kadar çalışır, 08.05’te derse girerdim. Bu türlü bir ortamda “Ressam olacağım” diyebilir misin?
Ailemin birinci okuyan ferdi olarak hoş sanatlar yerine toplumsal bilimler fakültesine gittim. Kürtlerin verdiği çabada bir farklılık yaratmak için hayalimde daima gazeteci olmak vardı. Hatta üniversitedeyken beş yıl gazetecilik yaptım.
Danca, İngilizce, Kürtçe, Türkçe, Portekizce, az Fransızca ve Almanca bilmeme karşın kendimi en âlâ fotoğraflarda tabir ettim. Fotoğraf yapmak benim kendi dilim oldu.
‘ABLAMIN YASINI ATLATAMADIM, FOTOĞRAF YAPMAK TERAPİ GİBİYDİ’
Pekala tekrar fotoğraf yapmaya nasıl başladınız?
Ablam ve eniştemi 1997’de bir trafik kazasında kaybettiğimde ben Londra’da master yapmak için bulunuyordum. O masterı maalesef bitiremedim. Ailemden uzak ve yalnız olduğum bir periyotta bu yası uzun mühlet atlatamadım. Yaşıyorsun ancak aslında yaşamıyorsun, bu da önemli hayat sorgulamalarını beraberinde geliyor. Bu süreçte “Hayatta beni keyifli eden ne ise onu yapmak istiyorum” diye bir karar aldım. O günden sonra her gün fotoğraf yapmaya başladım. Terapi üzereydi. İçimdekileri oraya yansıtıyordum. Herkes bana, “Deli” dedi. Herkes aslında biraz mecnun değil mi, sanatkarlar da biraz mecnun değil midir? Case Kenny’nin dediği üzere, “Hayat harika olmakla ilgili değil, insanların sizi biraz mecnun sanmasına neden olacak kadar gülünç derecede tutkulu olmakla ilgilidir.”
Kendinizi fotoğraf konusunda geliştirmek için ne yaptınız? Bir eğitim aldınız mı?
Hayır, eğitim almadım. Lakin boş da durmadım. Araştırma yaptım, daima fotoğraf içerikli kitaplar okudum, sanatkarları gidip stüdyolarında izledim, sorular sordum, bol bol stantlara, galerilere ve müzelere gittim. Londra, bu manada çok şey öğrenebileceğiniz bir yer. İki, üç yıl bu türlü devam etti. Bir gün bir arkadaşım bana yemeğe geldi. Duvara üst üste yaslamış olduğum tablolarım vardı. “Bunlar çok güzel, sana stant açalım” dedi. Güldüm. Lakin o ısrarla birkaç adedini aldı. Bir hafta sonra beni aradı ve “Hazırlan sergini açıyoruz” dedi. Maceram da bu türlü başladı.
‘TABLOLARIMIN BİRÇOĞU KİMLİK VE LİSANLAR ÜZERİNE’
Nelerden etkileniyorsunuz? Ne çiziyorsunuz ve bunu nasıl yansıtıyorsunuz?
İnsanın hayatı kocaman bir seyahat ve bu seyahatte fikirlerin, fikirlerin, hayata bakışın değişiyor. Birinci başlarda sadece mavi tablolar çiziyordum zira mavi benim için özgürlüğün simgesiydi. Mavi bir gökyüzünün sonsuzluğu, özgürlüktür. Mavi bir denizin ya da bir okyanusun önümüze serdiği fizikî ya da düşsel seyahatler özgürlüktür. Kimileri bu seyahate aileleri ile birlikte bir gemiye binerek çıkar, kimileri da yamalı şişme bir botta hiç tanımadıkları beşerlerle bir umut seyahatine çıkar. Yol özgürlüktür.
Tablolarımın birçoğu kimlik ve lisanlar üzerine. Öncelikle Kürtlerin lakin özünde ezilen herkesin yaşadığı meselelere ait kolajlar yapıyorum. Gazete ve mecmua kupürlerini, yazılan yazıları yahut fotoğrafları topluyor, onların üzerine fotoğraf yapıyorum. Çizdiğim fotoğraflarda somut, ele gelir unsurlar kullanıyorum. Hususa ait o yöreyi, o mevzuyu ilgilendiren bir kesim olsun istiyorum çalışmalarımda. Fotoğraflarımda kolajlarla, o çağı, o anı, o kişiyi yansıtıyorum.
‘KÜRT SANATÇI, HER ÇALIŞMASINDA KÜRTLERLE İLGİLİ BİR ŞEY YAPACAK DEĞİL YA…’
Tenkit aldığınız oldu mu?
Bir tablo yaptığınızda herkes onu beğenmeyebilir. Biri bir tabloya baktığında farklı bir seyahat yaşıyor, oburu farklı bir his yaşıyor. Bazen beğenilmiyor doğal. Biri geliyor, “Bunu ben de yaparım” yahut bir oburu “Şunu benim çocuğum da yapar” diyebiliyor. Bazen Kürt arkadaşlarım standıma geldiğinde “Burada Kürtlerle ilgili bir yansıma yok” diyebiliyor. Yani Kürt bir sanatçı her çalışmasında Kürtler ile ilgili bir şey yapacak değil ya…
Bir de bu unutmamak gerek; bir yapıtınızı bir duvarda sergilediğinizde tenkitlere açık olmanız gerek zira tenkitler sağdan soldan gelir.
Bu eleştirilen sizin şevkinizi kırıyor mu pekala?
Tabii ki hayır, Andy Warhol’un dediği üzere “Sanat yapmayı düşünme, yalnızca yap. Herkesin uygun mi makus mü olduğuna, sevip sevmediklerine yahut nefret edip etmediklerine karar vermesine müsaade ver. Onlar karar verirken daha da fazla sanat yap.” Ben de daima bu türlü yaptım. Danimarka, İngiltere, Fransa, Portekiz, Kanada, Amerika’dan, Japonya’ya kadar 11 ülkede birçok karma ve ferdi standım açıldı.
Kimliğinizden ötürü mesleğinizde olumlu ya da negatif ayrımcılık yaşadınız mı?
Yani sanırım hem olumlu hem negatif tarafları var. Kürt kimliğini vurgulayan birçok sanatçı üzere hiçbir vakit Türk Büyükelçilikleri’nde yapılan stantlara, etkinliklere davet edilmedim. “Kürt sanatçıdır” diye standıma gelmeyenleri biliyorum. Yani her ne kadar Türkiye’den hoşnut olmadıkları için yurt dışına kalkıp gelmişlerse de ne yazık ki kimi şeyler aşılamamış. Kimlik farkı hala kabullenilmiyor.
Diğer taraftan evet eminim kimi yerlerde Kürt olduğumdan ötürü avantajlar yakalamış olabilirim. Direkt hissettiğim ya da gözlemlediğim bir şey olmadı açıkçası.
‘TÜRKİYE’DE HERKESE KARŞI BİR AŞAĞILAMA VAR’
Türkiye’de hiçbir stant açtınız mı ya da açmayı düşünüyor musunuz?
Türkiye’de hiç standım olmadı. Açmam demiyorum lakin şimdi vakti gelmedi diyelim. Türk vatandaşlığından uzun yıllar evvel çıktım. Ben kendime sansür koyan biri değilim, ne düşünüyorsam onu söylerim. Artık oraya masraf, ben de karşılığında bir şey söylerim, başım belaya girer. Türkiye’de Recep Tayyip Erdoğan hakkında en ufak bir tenkitte ya içeri atılıyorsunuz ya da hakkınızda dava açılıyor. Benim dilim durmaz, çalışmalarım da rahatsız edebilir.
Bunun dışında Türkiye’de genel bir üslup sorunu var. Son gittiğimde şahsen şahit oldum. Bir kafede otuyordum, çalışan muhtemelen Suriyeli’ydi. Siparişi verenin o çalışanı Suriyeli olduğu için aşağıladığını gördüm. Ben utandım. Araplar’a, Suriyeliler’e, Afganlar’a, Kürtler’e daha doğrusu, Avrupalı yahut Amerikalı olmayan herkese karşı bir aşağılama var. Bu beni içten içe rahatsız ediyor.
Yurt dışında yaşadığınız yerlerde de ırkçılık olmuyor mu?
Doğru, her ülkenin çok sağcıları var ve yabancılara karşı dayanılmaz bir direnç oluşturuyorlar fakat burada yasalar önemli manada işliyor. Üstü kapatılmıyor. Sokakta bir İngiliz size gelip İngilizceniz aksanlı diye aşağılamaz mesela, hatadır birebir vakitte. Cezası da var, yaptırımı da. Türkiye’de ceza olmadığı için caydırıcılık da yok.
‘TÜRKİYE’DE SUYA SABUNA DOKUNMADAN YAŞARSAN SORUN YOK’
Peki yurt dışı ile Türkiye’yi kıyasladığınızda Türkiye’de sanata ve sanatkara kıymet verildiğini düşünüyor musunuz?
Sanatçıya varıncaya kadar kimlere kimlere bedel verilmiyor… Türkiye’de suya sabuna dokunmadan yaşarsan zahmet yok. Muharrirler, gazeteciler, siyasetçiler, avukatlar… Hangisine kıymet veriliyor?
Bir de teknoloji yanı var. Yapay zeka gelişti, beşerler yapay zekayla fotoğraf de çizebiliyor. Bu sizin mesleğinizi nasıl tesirler?
Bir ressam açısından tesiri olmaz diye düşünüyorum. Örneğin ben fotoğraf yaparken kendimden geçiyorum, hayatı ve vakti unutuyorum. Teknoloji de bunu yapıyor diye fotoğraf yapmayı bırakmam. Öteki açıdan baktığımızda ise teknoloji ile yapılan şeyler tek ve bir değil. Çoğaltılabilir şeyler. Meğer bir ressamın yaptığı fotoğraf eşsiz, tek ve bir. Bir ressam bile tıpkı tabloyu ikinci sefer birebir halde yapamaz; hisler, hisler değişir. Münasebetiyle teknoloji, resmi bitirmez diye düşünüyorum. Ancak birçok mesleği etkileyeceği de bir gerçek.
Yaratmak, meraklı olmamı sağlıyor. Meraklı olmak da beni daha yürekli kılıyor. Yürek ettiğimde etrafımda daha eğlenceli olabiliyorum, dehşet göstermiyorum. Korkusuz olduğumda ise beni çevreleyen dünyada daha araştırmacı olabiliyorum ve bir seyahate çıkıyorum. Ve inanılmaz bir dönüşüm seyahati başlıyor. Standıma gelen her ziyaretçilere şunu söylüyorum; “Her fotoğrafla vakit geçirin ve sizi nereye götürdüğünü görün. Kıymetli olan gördüklerinizi beğenmek değil, sizi götürdüğü seyahattir. Vakit ve yerde bir yolculuk”. Teknoloji bunu yapabilir mi?